Nước mắm xưa

Mẹ hứa, nếu tôi học giỏi, sẽ cho tôi đi cùng vào thăm dì trong Nam Ô. Điều kiện đó, Nam Ô gợi lên trong tôi biết bao mong ước, tưởng tượng. Từ làng tôi đi theo bờ biển sáu kilomet về phía đông nam, sẽ đến bãi biển Tư Dung cát trắng mịn như bột, những hàng dừa cao vút, rừng thông cổ thụ đi giữa trưa không thấy nắng. Trên bờ biển có một ngọn núi, xưa là một con rùa biển khổng lồ lên bờ đẻ trứng. Sinh xong, rùa chết hóa thân thành núi, những quả trứng hóa thành những hòn đá tròn, lớn, người đời sau gọi là núi Rùa. Những ngày tốt trời, đứng trên núi Rùa có thể thấy làng chài Nam Ô. Riêng dì tôi - con dâu Nam Ô - thì bắt cầu nối về quê một cách thực tế bằng nghề buôn… nước mắm.

Nước mắm, cơm nguội, để nhớ thời… gian khó! 

Hồi bé, tôi đã biết nước mắm Nam Ô ngon dường nào… Mùa gặt, mẹ tôi đợi các cô bán bún rong làng Vân Cù, mua những tấm bún rải trên tấm lá chuối hình tròn như chiếc bánh đa, tên gọi là “bún lá”. Nửa chiều, đám thợ gặt ăn bún với nước mắm Nam Ô có xắn những trái ớt hiểm cay chảy nước mắt, vắt thêm tí chanh cho thơm.

Chỉ thứ nước mắm “thượng hạng” ấy, mẹ chế biến biết bao món ngon của lạ… Một trái dưa leo nho nhỏ, xắt ra những miếng mỏng như giấy bổi, bóp với muối, vắt thật khô, mẹ trộn với chanh tươi rồi rưới nước mắm ớt, tỏi. Ăn với bánh đa, bẻ từng miếng xúc, đám thợ gặt nhắm rượu lai rai, chờ trăng lên, gặt lúa. Rồi những con trê, con tràu… bắt được trên đồng đã trơ gốc rạ, họ đem nướng, mùi thơm lựng, lại cũng thứ nước mắm ấy, đâm nhuyễn một ít gừng trộn vào, vừa chấm vừa ăn, cả đám xuýt xoa khen ngon.

Nam Ô - nước mắm ngon lạ lùng, chắt chiu từ tinh túy của vô vàn con cá cơm than, màu hổ phách sóng sánh, thử thả hạt cơm vào thấy nổi… Mùi vị nước mắm Nam Ô không thể lẫn với nước mắm nơi khác. Bởi, nguyên liệu độc đáo: con cá cơm than đánh bắt vào tháng ba âm lịch trên vùng biển Đà Nẵng; cá muối bằng muối Cà Ná, để lâu năm mất hết chất đắng, chỉ còn vị mặn mòi tinh khiết.

Bây giờ, vào siêu thị, nước mắm đóng chai, mẫu mã đẹp, sao vẫn thấy thiếu  “chất lượng” ngày xưa.